Yaşamın ilk 1000 günü sağlıklı beslenme alışkanlıklarının geliştirilmesi için hassas bir dönemdir. Bu dönemdeki uygulamaların çocuk ve erişkin sağlığı üzerinde güçlü bir etkisi bulunmaktadır. Besinlerle ilgili lezzet deneyimleri anne karnında ve erken bebeklik döneminde başlamaktadır. Annelerin gebelik ve emzirme dönemlerinde çeşitli ve sağlıklı beslenmesi, tamamlayıcı beslenme periyodunda bu besinlerin çocuklara sunulması ilerleyen dönemlerde de sağlıklı besinlerin tercih edilmesine, meyve ve sebze tüketiminin artmasına ve obezite, gibi metabolik hastalıkların önlenmesine yardımcı olacaktır. Hamileyken çok sık çikolata yiyen bir annenin çocuğunda çikolata yeme eğilimi daha yüksek olabilir veya hamileyken sebze yemeğini yemeyen bir annenin çocuğunun ek besinlere başladığında sebze yemeklerini reddetme ihtimali daha yüksek olabilmektedir. Ayrıca anne sütü ile beslenen bebekler yeni bir tadı formüla mamalarla beslenen bebeklere kıyasla daha kolay kabul etmektedir. Yeni doğan bir bebek için en ideal besin ‘anne sütü’dür. 2 yaşına kadar bebek emzirilmeye devam edilmelidir. Anne sütü bebeğin tüm besin ihtiyacını ilk 6 ay tamamen karşılamaktadır. Bu süre içinde başka ek besinleri ilave etmeye ihtiyaç yoktur. Ancak altıncı aydan sonra, anne sütü alan bebeklere ek gıdalar başlanmalıdır. Böylece bebeğin diğer besinlerle de tanışması sağlanır, sağlıklı ve dengeli gelişimine katkıda bulunulur. Bebeğin yalnızca anne sütüyle beslendiği ilk 6 aylık dönemde, su kaybına yol açan hastalık halleri dışında su verilmesine de ihtiyacı yoktur çünkü bebek anne sütünden bu ihtiyacını karşılamaktadır. Anne sütünün yaklaşık %90’ı sudur.Eğer, ishal gibi mutlaka su verilmesi gereken bir durum söz konusuysa, kaynamış ve sonra soğutulmuş su verilmelidir.

İlk 6 ay sonrası tek başına anne sütünün bebeğin besin ihtiyacını karşılaması mümkün değildir. Bu dönemden sonra 24. aya kadar bebeğin anne sütüne ek olarak katı ve sıvı gıdalarla beslenmesine tamamlayıcı beslenme denilmektedir. Bebekler tamamlayıcı besin almaya 4-6. ay civarlarında hazırdır. Ancak 6 aydan önce başlanılması çok önerilmemektedir. Ayrıca tamamlayıcı besinlere en geç 26. haftada başlanmış gerekmektedir.

TAMAMLAYICI BESLENMEYE ERKEN VE GEÇ BAŞLAMANIN DEZAVANTAJLARI

• Tamamlayıcı besinlere erken başlama ile anne sütü verimi ve anne sütü verme süresi azalabilir. Ayrıca tamamlayıcı besinlerin besin değerleri anne sütüne göre daha düşüktür ve anne sütünün yerine geçemezler.

• Tamamlayıcı besinler bir bulaşma kaynağı olduğu için bu besinlere erken başlama ile anne sütündeki koruyucu etmenler daha az alınır. Bu nedenle bebeklerde hastalık görülme oranı ve bu hastalıklara bağlı ölüm riski artar.

• Tamamlayıcı besinlere erken başlanması sonucu atopik hastalıklar, astım, tip 1 diyabet, alerjik hastalıklar, enfeksiyon hastalıkları ve özellikle barsak villus işlevlerinin bozulması riski artar. Eğer ilk 6 aylık dönemde anne sütü azalıyorsa önce anneye anne sütünün arttırılmasına yönelik eğitim verilmeli, yanlışlar düzeltilmeli ve tamamlayıcı besinlere gereksiz yere erken başlanmamalıdır. Yaşamın ilk 15 haftasından önce tamamlayıcı besinlere geçen çocuklar, 6 aydan sonra tamamlayıcı besinlere geçen çocuklarla karşılaştırıldıklarında, 7 yaşında solunum sistemi bozukluklarının daha sık olduğu ve vücut yağlanmasının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

• Tamamlayıcı besinlere geç başlanması sonucunda ise bebeğin büyüme ve gelişmesi duraksamakta, malnütrisyon ve çeşitli vitamin mineral yetersizlikleri oluşmaktadır. Çünkü 6. Aydan sonra anne sütü tek başına yetersiz kalmaktadır.

 • Ayrıca tamamlayıcı besinlere geç başlama ile bebeğin çiğneme gibi yeme işlevlerinin gelişimi ile yeni tat ve yapıdaki besinlere alışması gecikir.

TAMAMLAYICI BESİNLERE BAŞLARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

Bebeklerde mide kapasitesi oldukça düşük olduğundan besin çeşitliliği ve kalitesi önemlidir. Ek gıdaya başlanma sürecinde anne sütü veya yoksa formül süt kullanımına devam edilmelidir. Tamamlayıcı beslenme miktarı abartılmamalı, tek çeşit ile başlanmalıdır. Beraberinde anne sütü alan 6-8 aylık bir bebekte 2−3 öğün (200 kkal/gün), 9-11 aylık bebekte 3−4 öğün (300 kkal/gün),  12-18 aylık bebekte 5-6 öğün (500 kkal/gün) yeterlidir.

Ek besin denenmeden önce bebek aç olmalıdır. Anne, bebeğin açlık ve tokluk belirtilerini bilmeli, zamanında ve uygun miktarlarla beslemelidir. Özetle, anne sütünün iki yaşına kadar devam etmesi, emzirme devam ederken az miktarda tamamlayıcı besinlerin başlanarak zamanla artırılması, öğün sayısının yaşa ve anne sütüne göre ayarlanması, kıvamının gereksinime ve motor gelişime uygun olması, besin çeşitliliğinin sağlanması, besinlerin kaliteli ve temiz olması ve duyarlı beslenme uygulaması tamamlayıcı beslenmenin temel kurallarıdır.

Bebeklerin mide kapasiteleri yaklaşık olarak yumrukları büyüklüğündedir. Bu yüzden az miktarda besin ile bebeğin ihtiyacı olan enerjiye ulaşmak hedeflenmelidir.

Her yeni besine tek tek ve az miktarlarda başlanmalı, miktarı giderek artırılmalıdır.

Yeni bir ek besin bebeğin öğünlerine 1- 2 gün ara ile eklenmelidir.

İlk kez verilen besinlerin alerji yapıp yapmadığı kontrol edilmelidir. Bebek bir besini aldıktan sonra alerji belirtisi gösterirse besin kesilmeli, 10 gün sonra tekrar denenmelidir.

Ek besinler bebek açken denenmeli, istemiyorsa ısrar edilmemelidir, daha sonra tekrar denenmelidir. Bebeğin öğün saatleri belirli olmalıdır. Böylece bebeğin ileriki yaşamının da düzenli saatlerde beslenmesine zemin hazırlanmış olunur.

Tamamlayıcı besinlerin anne sütü ile birlikte aynı öğünde verilmemeli. Anne sütündeki demir, çinko gibi birçok besin öğesinin emilimini azaltabilir

Hazırlanan yiyecekler oda ısısında 2 saatten fazla bekletilmemelidir.

Yutmayı kolaylaştırmak ve besinin akciğere kaçmasını engellemek için ek besinler bebek dik pozisyonda ya da mama sandalyesine oturtularak verilmelidir. Her yeni besinden sonra kakada bazı değişiklikler olabileceği bilinerek telaşlanılmamalıdır.

TAMAMLAYICI BESLENMEDE ÖNERİLEN BESİNLER

- İlk 3 gün yoğurt, ikinci 3 gün sebze püresi, üçüncü 3 gün meyve püresi şeklinde ek besine başlanır. 

-Yoğurt mümkünse evde günlük olarak mayalanmalıdır. Keçi sütü tercih edilebilir. Çünkü keçi sütü içerik açısından anne sütüne en benzer süttür ve keçi sütünün kazein oranı inek sütüne göre daha düşüktür. Bu sayede sindirimi daha kolaydır.

- Patates, tatlı patates, havuç, kabak, taze fasulye, semizotu gibi sebzeler bebekler için güvenlidir.

- Elma, muz ve şeftali başlangıç için vereceğiniz güvenli meyvelerdendir. Meyveleri cam rende ile rendeleyip vermeniz, suyunu sıkmanızdan daha yararlı olacaktır. Kayısı, avokado, mango ve armut tercih edilebilecek diğer meyvelerdir.

-Yemeklerden sonra 1 çay kaşığı su verilmeli ardından ıslak gazlı bezle ağız temizliği yapılmalıdır.

-Bebek geceleri emzirme için uyandırılmamalı eğer uyanıyorsa da emzirmeden uyutmaya alıştırılmalıdır.

6. ay : Anne sütüne devam, yoğurt, meyve suyu, sebze suyu ve püresi, pekmez, şekersiz muhallebi (keçi sütü + pirinç unu), ¼ yumurta sarısı

7. ay : Anne sütüne devam, yoğurt, meyve suyu, sebze suyu, pekmez, pirinç unu, pirinç, yumurta sarısı (tam), et (balık, tavuk etleri ve kırmızı et), bitkisel yağlar, sebze püre veya sebze çorba

8. ay : Anne sütüne devam, yoğurt, meyve suyu, sebze suyu, pekmez, et (balık, tavuk etleri ve kırmızı et), kuzu veya tavuk karaciğeri, bitkisel yağlar, iyi ezilmiş ev yemekleri (kıymalı ve sebzeli), tam yumurta veya pastörize peynir, tahıl – kırmızı mercimek, kurufasulye, nohut ezmeleri

12. ay : Anne sütüne devam, yoğurt, meyve veya taze sıkılmış meyve suyu, sebze suyu, pekmez, yumurta (tam) veya pastörize peynir, aile sofrasına oturtulup kendi deneyimlerine göre seçim (ev yemekleri, dolmalar, kıymalı sebze yemekleri, tarhana, mercimek, unlu ve yoğurtlu çorbalar, makarna, pilav vs)

0-1 YAŞ DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN BESİNLER

-Buğday unu besin alerjisine neden olabilecek bir undur. Bu yüzden pirinç ununun hem protein kalitesinin yüksek hem de sindiriminin kolay olmasından dolayı tercih edilmesi daha doğrudur.

- Çilek, kivi, ananas gibi meyveler ise alerji riski yüksek meyvelerdir. Turunçgiller ise gaz oluşumuna neden olabilmektedir.

- Yer elması, patlıcan gibi sebzeler fazla nitrat içerdikleri için geçiş döneminde kullanılması uygun değildir. Domates alerjik bir besindir. Dikkatli bir şekilde denenmelidir.  Domates, salça 7.aydan sonra tercih edilmelidir. Ayrıca büyük yapraklı ıspanak bebeklerde minimal düzeyde bağırsak kanamasına neden olabilir. Bu yüzden mümkün olduğu kadar küçük yapraklı ıspanak (bebek ıspanak) seçilmelidir.

 -Bakla anemi, hemoglobinüri ve yüksek ateşle karakterize favizm hastalığına neden olabilmektedir. Bu yüzden 1 yaşına kadar bakla önerilmez.

 -Bal, clostridium botulinum sporlarını içerebilmesi nedeni ile botulizm riski taşır. Süt çocuklarının mide asidi düzeyi düşük olduğundan bu sporları öldüremez, bu nedenle 1 yaşına kadar bal önerilmemektedir.

 -Dünya Sağlık Örgütü bebek beslenmesinde inek sütü en az 1 yaşına kadar kullanılmamasını önermektedir. Yüksek protein içeriğinin bebeklerin gelişmemiş sindirim sisteminde sindirilmesi ve kullanılması zordur. Bu da bebeklerde mikro düzeyde sindirim sistemi kanamalarına neden olabilir. Potasyum ve sodyum miktarı da bebekler için önerilenden fazladır. Bunun yerine devam mamalarının verilmesi daha uygundur. . Ancak süt yoğurda dönerken yapısı değişiyor ve laktoz parçalanıyor. Laktoz intoleransı olan bebek süt içemezken yoğurt tüketebiliyor.

-Bebekler tuz ve şeker ile 1 yaşına kadar tanışmamalıdır.

- Çay, bitki çayı, şekerli/gazlı içecek, hazır konserve, hazır çorba - meyve suyu - şekerli yoğurt ve sucuk-sosis-salam- acılı, baharatlı, çiğ veya iyi pişmemiş veya mangalda pişmiş et ve köfte-katı yağ-sakatat-boya, tatlandırıcı veya aroma katılmış gıda  0-1 yaş grubu bebeklere verilmemelidir.

-Fındık, fıstık gibi kuruyemişler alerjen besinlerdir. Dikkatli denenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu tarz yiyeceklerin soluk borusuna kaçma ihtimaline karşı da 1 yaşından sonra verilmesi önerilmektedir.

-Susam, keten tohumu, hardal tohumu, haşhaş, soya, ayçiçeği ve kolza bebek için sakıncalı olan besinler arasındadır. Tohumlara karşı olan alerjiler ile daha sık karşılaşılmaktadır. Alerjik reaksiyonları şiddetli olabilir. 1 yaşından önce verilmemelidir.

-Yumurta alerjik bir besindir. Özellikle yumurta beyazında bulunan proteinler alerjik etkiye neden olabilmektedir. Dikkatli bir şekilde önce sarısının ¼ ü verilerek denenmelidir.  

TAMAMLAYICI BESLENME DÖNEMİNDE BEBEĞİN BESİNLERİ REDDETMESİ

Bu süreçte, bebekler birçok farklı sebepten besinleri reddedebilir. Bebekle inatlaşılmamalıdır. İnatlaşmanın sonunda mutlaka bebekler galip gelir. Bebeklerin besinlere alışması için tekrar tekrar besinler ile tanışması gerekebilmektedir. Yapılan bir çalışmada bebeklerin taze fasulyeyi sevme süreci ortalama 8. denemelerinde olmuştur. Bebekler besinlere genellikle 5-20 arası denemede alışmaya başlamaktadır.

Yemek pişirme yöntemlerinde farklılıklar denenmelidir. Örneğin bebek haşlanmış yumurta yemeyi sevmemişse yumurta omlet, krep şeklinde sunulabilir ya da çorbalara eklenebilir.

Ek gıdalara geçerken bebeği kaşık ile sınırlandırmayın. Kendi kabiliyetleri ile beslenmesine uygun ortamlar yaratın.