Tükettiğimiz besinlerin beyin sağlığı ve performansı üzerinde pek çok etkisi olduğunu biliyor muydunuz ?Nutrition Review Dergisi’nde yayınlanan ve benim de oldukça dikkatimi çeken bir derleme besinlerin beyin gelişimi, beyindeki sinyal ağları ve nörotransmiterler üzerindeki etkilerini incelemiştir. Beyin sağlığı üzerinde hangimekanizmalar etkili ve besin ögeleri bu mekanizmalar üzerinde ne görevlere sahiptir gelin birlikte inceleyelim. 

     Öncelikle akdeniz diyeti, DASH ve MIND diyeti gibi genel geçer sağlıklı kabul edilen diyetlerle beslenen kişilerle yapılan bir ankete göre sağlıklı bir bedende sağlıklı bir zihin barınır dememiz mümkündür. Unutmayın sağlıklı olmak bütünsel bir kavramdır. Sağlık sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. 

Yağların Beyin Sağlığındaki Rolü

     Beyin sağlığı üzerinde yağların etkisine baktığımızda ana bileşenler olarak araşidonik ve dokosaheksaenoik yağ asitleri ile karşımıza çıkmakta. Beyinde hücrelere mesaj iletimini sağlayan sinapsların yapısının korunması, nörotransmiterlerinsalgılanması, kullanılması ve endokannabinoid (tüm vücut süreçlerini dengede tutan ve düzgün çalışmasını sağlayan vücut dengesini sağlayan) sistemin çalışması için bu yağ asitleri elzemdir. 

Vitamin Ve Mineraller Beyin İçin Vazgeçilmez

     Vitaminler ve mineraller, vücudun bütün sistemleri için önemli olduğu kadar beyin gelişimi için de oldukça önemlidir ve bazı bileşenlerin beyin sağlığı üzerinde spesifik rolleri vardır. B6, B9 (folat) ve B12 vitaminleri beyin hücrelerinin sağlıklı gelişimine yardımcı olur. Karbon metabolizması ve DNA metilasyonu üzerinde de etkilidir. D vitamini beyinde kendi reseptörlerine sahiptir ve maalesef ihmal edilen nörosteroid olarak adlandırılır. Bu şekilde adlandırılmasının nedeni ise genellikle eksikliği ile karşılaşılmasıdır. Demir beyindeki gelişim ve sinyal iletimi için gereklidir. Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde yeterli alımına dikkat edilmelidir. Çinko, beyin fonksiyonlarının korunmasında kilit bir rol oynar aynı zamanda kış aylarında bağışıklığı desteklemeye de yardımcı olur.

Sinyal Ağları ve Nörotransmitterler

     Beyindeki spesifik nöronal ağlar ve bunlardan sorumlu nörotransmiterler hem duygu durum bozuklukları hem de bilişsel bozukluklar üzerinde etkilidir. Birçok besin ögesi nörotransmitterlerin miktarını ve etkisini etkileyebilir. Pek çok makale bitkilerde bulunan polifenol, fenol ve terpenoidler gibi bileşenlerin duygu durum bozukluklarında insan beyni üzerinde oldukça etkili olduğu sonucuna ulaşmıştır. Bitki bileşenlerinin beyin üzerinde bu kadar etkili olmasının evrime dayandığı düşünülse de bu konuyla ilgili araştırmalar henüz netlik kazanmamıştır.

   Çok sayıda bitki bileşiği hem geleneksel hem de modern bilimsel çalışmalarda kullanılmıştır. Bu çalışmalarda özelliklebitkilerden gelen ikincil metabolitlerin beyin üzerinde çok büyük etkisinin olduğu tespit edilmiştir. İkincil metabolitlercanlının normal büyüme, gelişme ve üremesinde doğrudan bulunmayan organik bileşik türüdür. Birincil metabolitlerdenfarklı olarak ikincil metabolitlerin eksikliğinde aniden ortaya çıkan sorunlar görülmez. İkincil metabolitler genellikle ilaç, tatlandırıcı veya keyif verici maddeler olarak kullanılsa da beyin sağlığı üzerinde de etkileri vardır. Bu konu üzerindearaştırmalar giderek artmaktadır. 

Sinaptik Plastisite

     Biliş ve hafıza, egzersiz ve diyetten etkilenen sinaptikplastisite adı verilen bir fenomenle yakından ilişkilidir. Sinaptik plastisitenin gelişebilmesi için örneğin yeşil çaydaki epigallokateşingallat (EGCG), kırmızı şaraptaki resveratrol, elmadaki ursolik asit, zerdeçaldaki kurkumin, genellikle turuncu renkli sebzelerdeki A vitamini, lutein ve zeaksantinkarotenoidleri veya B,C ve E vitamininden zengin besinlerin tüketimi önemlidir. Minerallerden de demir, magnezyum ve çinko sinaptik plastisiteyi destekler.